Opera & Verhalen in tijden van Multimedia
Opera & Verhalen in tijden van Multimedia
Als we het over literatuur hebben als troost en/of als zingeving dan kunnen we dit onderzoek niet stoppen bij de grenzen van de literaire cultuur. Enerzijds zijn die grenzen vaag, anderzijds is het uiteraard zo dat ook andere kunsten een belangrijke rol kunnen spelen in ons leven. Opera bijvoorbeeld. Als we het in 2006 over opera willen hebben dan kunnen we moeilijk voorbij het Mozart jaar. Zeker niet tijdens deze kerstperiode: op vele televisiezenders kunnen we de opera’s van Mozart horen en … bekijken. Zo ook op Nederland 2 waar zelfs sprake is van een media event. Ik ben er voor gaan zitten met de computer op schoot om verder te denken over het thema van deze blog: luisteren naar verhalen en muziek in tijden van multimedia. En dat mag zeker gezegd worden van deze uitvoering… Zoals gezegd: Mozart vult mijn kamer. Ik krijg een uitgebreide introductie, hoor interviews met regisseurs, zangers/zangeressen en acteurs/actrices. En ik kan -een beetje zoals bij een voetbalmatch -ook live commentaar horen als ik op Internet aansluit: informatie over de spelers-zangers, de regie, muziek, het verhaal, het vooruit aankondigen van mooie aria’s.. Er is een site waarop ik verder kan vinden wat me lief is of interessant lijkt. Tja, een beetje een hype waar ik deze keer mateloos van geniet. Kan iemand in alle ernst en met kennis van zaken, nog gratuit beweren dat de nieuwe media de oudere media alleen maar bedreigen? Akkoord, de ervaring in de zaal zal speciaal zijn, maar op TV zie ik ook heel wat meer: het acteren, de details van de regie, de camera helpt me de aandacht te focussen (en ik videotape deze uitzending – eigenlijk kijk ik later – dus ik kan pauzeren, terug-en vooruitspoelen). Kortom: ik kan deze opera meer dan ooit aandachtig ‘lezen’. En mijn lectuur aanvullen met veel andere lezingen.
Wat kreeg ik te zien? Ik keek naar Le Nozze di Figaro (deze keer in een showroom van auto’s) en Cosi fan Tutte (deze keer in een soort vakantiekamp) en later zal ik ook Don Giovanni kunnen bekijken. Kortom: hedendaagse bewerkingen die de verhalen min of meer actueel inbedden. Een zanger getuigt tijdens de interviews: “it is a story about us”. Is dat ook waar voor de toeschouwers?
Na de eerste akte van Cosi fan Tutte volgt een pauze met een gesprek onder jongeren die voor de eerste keer opera zien (“prachtig maar wel heel erg lang”). We krijgen een bewerking te zien waarbij in de eerste akte van de Cosi rap en klassiek gecombineerd worden. Stel u voor: jongeren zetten het proza om in verzen. Mozart als invloed op R&B (“Het is een ontzettend leuk verhaal”), het cynisme van de figuren uit Cosi fan Tutte omgezet in een R&B scène (“een beetje kreunen, beetje hijgen, dan kun je alles van hem krijgen”).
De Duitse schrijver Eric-Emmanuel Schmitt vertelt in Mijn leven met Mozart hoe de componist een soort gids voor hem werd op zoek naar wijsheid. Op het moment dat hij overweegt zelfmoord te plegen, hoort hij Mozart die hem ‘redt’. Men verlaat geen wereld waar zulke plechtige dingen te horen zijn, redeneert Schmitt: “Waarschijnlijk zou geen enkele psycholoog op het idee zijn gekomen om me op die manier te behandelen”(13). Verder schrijft Schmitt brieven aan Mozart waarin over o.a. het belang van goede verhalen: “Als begenadigd dramaturg laat je alle personages tot hun recht komen .Als jij je in een personage inleeft, vel je er geen oordeel over, maar schenk je het je sympathie, geef je het de ruimte” (47). Je bent evengoed Figaro als de knecht, Don Juan als Elvira. Besluit: “Bij jou wordt de vreemdeling onze naaste. Jij kunt alles vertellen omdat je alles tastbaar maakt” (47). Alles tastbaar maken. Ziedaar een bijzondere functie van verhalen.
Ik kijk uit naar de volgende vertoning: Don Giovanni. Het verhaal van de don Juan blijft mensen fascineren. Zo schreef Anhony Rudel (zoon van de dirigent Julius Rudel) een roman waarin fictie en realiteit met elkaar in gesprek gaan rond het ontstaan en de première van Mozarts Don Giovanni. Rudel vertelt dat Mozart zich moeilijk kon vereenzelvigen met de figuur maar hij krijgt hulp van een ervaringsdeskundige: Casanova. Ondertussen zijn we in de fictie beland. Da Ponte nodigt zijn vriend Casanova uit om de repetities met raad en daad te ondersteunen. Een intrigerende aanvulling bij het verhaal. In de literatuur en film wordt in verschillende bewerkingen en herwerkingen met de thema’s in gedachte-experimenten gespeeld.
Te veel om hier op te sommen. Toch één roman vermelden. Een schitterend gebrek van Japin waarin we het verhaal van Casanova deze keer lezen door de ogen van een vrouw. Mijn exemplaar van de roman staat vol potloodstreepjes want de vrouw die gekozen heeft om gesluierd door het leven te gaan, licht vele geheime kanten van de liefde op. Neen, geen oordelen. Zoals ze zelf zegt: “Het oordeel over onze zonden, mijnheer, laat ik met een gerust hart aan Hem die ze heeft uitgevonden” (20). Geen oordelen maar inzichten: “De wereld is vol mensen die hun hele leven op zoek blijven naar het wonder van de liefde zonder het ooit te zien. Het is heel simpel en vanzelfsprekend, maar onvindbaar voor wie ernaar zoekt. Het enige wat nodig is, is een andere kijk. Die kun je de mensen niet leren. Alles wat je kunt doen, is je verhaal vertellen.” (78).
En die verhalen vinden we terug in romans, in opera’s etc. Daar zit ik allemaal van te genieten. Mijn huisgenoten denken dat ik werk aan een artikel voor de Tiele-lezing.