De Zin van Verhalen – een boekhouding

In de roman van Mitchell (2006) die ik hierboven al besprak, bedenkt de dertienjarige jongen tijdens een gesprek aan tafel: ‘Als pap het antwoord op een vraag niet weet, is hij tien zinnen bezig om zichzelf te overtuigen dat hij het wel weet’ (214). Misschien denkt mijn lezer(es) ook iets dergelijks? En hij/zij heeft gelijk maar ook een beetje ongelijk.
De deadline verplicht me om een einde aan mijn verhaal te verzinnen. Het wordt onvermijdelijk een open einde in de geest van wat Umberto Eco ooit het open werk heeft genoemd: het soort werk waar de lezer nog veel werk aan heeft. Maar Eco hoorde ik ooit in een debat het gevaar van die openheid als volgt beschrijven: ‘he had such an open mind that his brain fell out’. En toch kan ik op de vraag om te besluiten niet anders dan constateren dat het verhaal dat ik vertel over de literaire cultuur niet met een happy ending besloten kan worden, laat staan met een statistiek of wiskundige formule. We blijken niet anders te kunnen dat steeds weer te herformuleren, herschrijven, hervertellen… 

Continue reading »

‘Ze zijn er weer, de eindejaarslijstjes van onze recensenten. Door de enen gewaardeerd, door de anderen verguisd, maar door iedereen gelezen.’ blokletterde een krant. Lijstjes: De man van het jaar. En uiteraard ook De vrouw van het jaar. Het boek van het jaar. En uiteraard ook De popsong van het jaar. En de film, het toneelstuk etc. Lijstjes, lijstjes van bekende mensen die de kranten en tijdschriften vullen.  Kan ik ook een lijstje suggereren op deze blog? De selectie die ik maak wil ik inlijsten in het thema van deze bijdrage. In welke romans speelde het lezen van boeken van een centrale rol? Waarschijnlijk denkt de lezer nu: wat een vreemde en misschien wat saaie vraag. Ik geef graag toe dat door deze bijdrage mijn blik onvermijdelijk gestuurd en verengd wordt. Het blijkt echter dat veel schrijvers hun blik gericht hebben op deze problematiek. . Ik bedoel de vraag naar de functie van kunst, literatuur, boeken etc.  Ik wil niet te ver in de geschiedenis teruggaan en zelfs geen Volledige Lijst aanleggen, maar wel hier en daar wat sprokkelen. Als een strandjutter op zoek naar iets interessants dat aangespoeld is. Niet te ver in het verleden maar te rade gaan in de lijstjes-van-beste romans van 2006 (met hier en daar een restant van 2005). Romans die  – zoals gezegd – iets vertellen over het thema van deze bijdrage: de functie van kunst en literatuur.
Continue reading »

‘Vier uur theater en een klassieke tekst’. Zo wordt in de krant de opvoering van Oresteia in regie van Johan Simons aangekondigd. Kan ik het laten daarbij te zijn? Een verhaal van 2500 jaar oud moet ons wel iets vertellen over de rol van verhalen. Gaan luisteren naar de wijsheid van de vader van het theater: Aischylos. Gaan kijken naar (om de genderbalans wat in evenwicht te brengen): de moeder van alle toneelstukken – de Oresteia. En om de metaforen moeder-vader nog wat verder uit te werken: mezelf buigen over de wieg van onze literaire en politieke traditie. De psycholoog Bruner omschreef ooit verhalen als een soort wieg (‘the cradle of the semantic possible’ 2005: 59). Hij herinnerde er ons – binnen de academische wereld – aan hoe belangrijk verhalen zijn als sjablonen voor mogelijke werelden, maar ook als manieren om na te denken over cultuur en leven. Wat leerde ik die avond bij de opvoering van Oresteia? De Oresteia bleek voor de regisseur Simons het uitgelezen voorbeeld om iets te vertellen over onze huidige tijd: ‘In dit stuk zie je de geboorte van de democratie. Op dit moment moeten wij de democratie herijken, het is niet meer helder wat wij daaronder verstaan. Aan die discussie wil ik graag mijn steentje bijdragen. We moeten niet in het recht van de sterkste terecht komen’.

Continue reading »

Opera & Verhalen in tijden van Multimedia

Als we het over literatuur hebben als troost en/of als zingeving dan kunnen we dit onderzoek niet stoppen bij de grenzen van de literaire cultuur. Enerzijds zijn die grenzen vaag, anderzijds is het uiteraard zo dat ook andere kunsten een belangrijke rol kunnen spelen in ons leven. Opera bijvoorbeeld. Als we het in 2006 over opera willen hebben dan kunnen we moeilijk voorbij het Mozart jaar. Zeker niet tijdens deze kerstperiode: op vele televisiezenders kunnen we de opera’s van Mozart horen en … bekijken. Zo ook op Nederland 2 waar zelfs sprake is van een media event. Ik ben er voor gaan zitten met de computer op schoot om verder te denken over het thema van deze blog: luisteren naar verhalen en muziek in tijden van multimedia. En dat mag zeker gezegd worden van deze uitvoering… Zoals gezegd: Mozart vult mijn kamer. Ik krijg een uitgebreide introductie, hoor interviews met regisseurs, zangers/zangeressen en acteurs/actrices. En ik kan -een beetje zoals bij een voetbalmatch -ook live commentaar horen als ik op Internet aansluit: informatie over de spelers-zangers, de regie, muziek, het verhaal, het vooruit aankondigen van mooie aria’s.. Er is een site waarop ik verder kan vinden wat me lief is of interessant lijkt. Tja, een beetje een hype waar ik deze keer mateloos van geniet. Kan iemand in alle ernst en met kennis van zaken, nog gratuit beweren dat de nieuwe media de oudere media alleen maar bedreigen? Akkoord, de ervaring in de zaal zal speciaal zijn, maar op TV zie ik ook heel wat meer: het acteren, de details van de regie, de camera helpt me de aandacht te focussen (en ik videotape deze uitzending – eigenlijk kijk ik later – dus ik kan pauzeren, terug-en vooruitspoelen). Kortom: ik kan deze opera meer dan ooit aandachtig ‘lezen’. En mijn lectuur aanvullen met veel andere lezingen.
Continue reading »

Zaterdagnamiddag in een Gents verkoopcentrum. Druk, druk want morgen is het kerstavond. Hét feest van o.a. de consumptie. Wat is daar te zien dat voor deze blog interessant kan zijn? We worden verleid door de aankondiging van het stuk Magna Plaza: de acteurs vertellen verhalen over de liefde midden de drukte van de koopjes. Verhalen is het buzzword dat me lokt. Wat doet dit theater met het vertellen? Wunderbaum – een Vlaams-Nederlandse acteursgroep – maakte ook een voorstelling over een groepje lezende mensen (later verfilmd). Daarover straks meer, maar eerst neem ik u mee naar het toneelstuk.

De acteurs lopen wat verloren tussen de voorbijgangers, het publiek zit op banken met een koptelefoon om zo hun gesprekken en het verhaal te kunnen volgen. Wunderbaum maakt er een gewoonte van buiten het traditionele theatergebouw op te treden. Zoals gezegd: deze keer een winkelcentrum waardoor die omgeving deel wordt van het decor van de opvoering, of omgekeerd het toneel gaat op in het decor van de realiteit. Die wisselwerking zorgt voor een confrontatie tussen toneel en realiteit, fictie en verhaal, acteurs en toeschouwers etc.
Het verhaal begint zo: een jongen wacht op een meisje, wil haar bellen maar de batterij van zijn mobiele telefoon is leeg. Een reden om mensen aan te spreken. Wie leent zijn telefoon aan een wereldvreemde? Het is één van de vele vragen die gesteld wordt en waar het theaterpubliek tussen de winkelende voorbijgangers zit naar te kijken. Als voyeurs maar we zitten ook een beetje te kijk. De orde van de dag in het koopcentrum, de orde van het theater… wordt als vervreemdend ervaren. Verhalen worden midden in de wereld geplaatst. En theater blijkt daar nog een interessant medium voor te zijn. Terwijl we denken over de toekomst van het literaire boek, denkt het literaire theater ook na over de eigen toekomst. Het zal geen wonder heten dat theatermakers vandaag het theater een essentiële rol toedichten. Niet zonder reden want in vele kunstdisciplines wordt de performance – het theatrale – weer centraal gesteld. Meer dan romans blijkt het recente theater ingezet te kunnen worden voor een duidelijk engagement en vooral voor een reflectie op hoe we kunnen samenleven.
Wat opvalt in de voorstelling is de reactie of beter: het gebrek aan reactie van sommige mensen. Opgesloten in hun eigen wereld, in hun eigen verhaal, hun eigen stolp. En wij zaten erbij en keken ernaar.
Continue reading »

Vanavond wordt in het kunstencentrum ‘Vooruit’ in Gent een boek gepresenteerd over ‘jongerensubculturen’, Talkie Walkie (Ladda 2006).

Boeken en subculturen. Academici en subculturen. Cultuur en subcultuur. Zijn het vreemde combinaties? Niet echt voor wie de recente ontwikkelingen volgt van academisch onderzoek. En het past ook wel in een trend waarbij we kunnen constateren dat ongeveer alles onder de noemer cultuur wordt besproken. Cultuur wordt dan ‘whole way of life’ in de geest van Cultural Studies die de academische cultuur grondig beïnvloed hebben.
De grenzen tussen hoge en lage cultuur werden ter discussie gesteld en een volgende stap was het toevoegen van het prefix ‘sub’. Die subculturen zijn het onderwerp van het avondlijke symposium en de presentatie van een boek. Subculturen die steeds meer als ‘life styles’ werden omschreven. Life styles waarin jongeren (en volwassenen) zingeving zoeken. Het meervoud subculturen verwijst naar het feit dat jongeren (en volwassenen) lid kunnen zijn van diverse groepen. De tegenstellingen zijn niet meer wat ze geweest zijn: hoge versus lage cultuur, opstand versus aanpassing, kunst versus commercie, reclame versus politiek, jong versus volwassen etc. En ook wel boek versus andere media. Niet dat boeken verdwijnen maar ze zijn een onderdeel geworden van een mediarevolutie.
Continue reading »

Making Sense in the City is de titel van een conferentie in Gent. Geen onaardige titel om deze zoektocht naar de zin van de literaire cultuur te starten. Het blijkt een terugkerende roep, zowel een oproep als een hulpkreet. De conferentie waar ik voor ingeschreven heb, wordt georganiseerd door antropologen die samen kwamen om na te denken over een belangrijke verschuiving in onze leefpatronen: mensen gaan steeds meer in steden wonen. En steden blijken plekken te zijn waar we verplicht worden na te denken over hoe we kunnen samenleven. Zoals iemand schreef in een beschouwing: ‘Making sense IS the city’.
Continue reading »

In Vlaanderen wordt door de Stichting Lezen een campagne gevoerd onder de slogan: ‘iedereen leest’.

Ondertussen lees en hoor ik in de media over een andere trend: ‘iedereen blogt’. Dat laatste gebeurt zonder enige campagne maar mond-tot-mond reclame blijkt voor de nieuwe media beter te werken. De ‘blijde boodschap’ zal zich wel via het Internet verspreiden. De Liefde voor het Schrijven in Tijden van Digitale Media. Een merkwaardig verschijnsel.

Aanvankelijk dacht men dat het Internet vooral een medium zou zijn om te downloaden, maar steeds meer blijken gebruikers ook te uploaden. Kortom: zichzelf te presenteren. Echt actueel is deze opmerking niet, omdat YouTube en MySpace de nieuwe plaatsen blijken te zijn where the action is. Of beter: where the interaction is. Ik lees ook dat e-mail een medium aan het worden is voor de ouderen onder ons. Ja, ja, het gaat vlug. Zeer vlug. In The Blog Herald lees ik in een bericht van 1 december 2006 dat er nu meer dan 50 miljoen zijn. De verwachting is dat de blogosfeer halfjaarlijks ongeveer verdubbelt: in februari 2007 wordt verwacht dat de grens van 100 miljoen gepasseerd wordt: ‘Number of blogs now exceeds 50 million worldwide’ at The Blog Herald.

Klachten over de achteruitgang van het schrijven en lezen kunnen dus wat gerelativeerd worden. Er is immers nog nooit zoveel geschreven door zoveel mensen. Maar worden die blogs ook wel gelezen? Ik word er in elk geval wat moedeloos van want ik wil die ontwikkelingen een beetje volgen voor deze bijdrage. En nog erger: ik wil zelf een blog maken. Al was het maar om wat weerspannig te zijn en ook wel om het spannend te maken -voor mezelf althans. Om de eerste gedachten voor de tekst die van mij verwacht wordt te delen met anderen. Ook omdat ik net een blog gestopt ben naar aanleiding van een conferentie en publicatie over De Cultuur van het Lezen. Niet dat ik ontwenningsverschijnselen heb, want alle dagen iets vertellen, een publiceerbare mening ventileren lijkt me ook van het goede te veel.
In het essay Cultuur van het Lezen overtuigde ik mezelf hoe belangrijk verhalen kunnen zijn in ons leven. Het was een manier om literatuur een plaats te geven in de stroom van verhalen die ons omringen, om het boek te plaatsten in de vele media uit de cultuurgeschiedenis. Als dat zo is – zo bedacht ik – waarom schrijf ik dan zelf geen verhaal over het belang van verhalen? Of een versnipperd verhaal in korte berichten? Een soort sampling, zoals dat in de muziek gebeurt. Cut-up techniek zoals bij Burroughs.

Continue reading »